|| नोंद …२२ ||
〈सत्तेच्या दालनात पाय टाकला आणि त्याचसोबत अतिरिक्त पैशाची हाव सुटली की असे अनेक देवेन्द्र निर्माण होतात . अशाच एका ‘देवेन्द्र’ची ही सत्यकथा ; अर्थात नाव बदललं आहे – प्रब 〉
■■■
देवेंद्रच्या मृत्युची बातमी कळाली तेव्हा एक मैत्र अंतर्धान पावल्याचा दु:ख तर सोडाच डोळ्याच्या कडाही ओलावल्या नाहीत …
का घडलं असेल असं ? असाही प्रश्न पडला नाही .
परिचित , स्नेही , मित्र आणि सख्खा मित्र अशी स्वत:भोवती वर्तुळं आखून घेतली तर स्नेही आणि मित्र यामध्ये देवेंद्र कुठे तरी असेल .
काही सख्ख्या मित्रांमुळे त्याची – माझी ओळख झाली , त्याला २८ -२९ वर्ष झाली तेव्हा तो संपूर्ण ग्रुप इंजिनिअरिंगला होता .
देवेंद्र तेव्हाही त्या सर्वांपेक्षा वेगळा होता .
म्हणजे इंजिनिअरिंगला येण्याऐवजी आयएएस गेला बाजार ; आमदार तरी व्हायचं आणि झटपट श्रीमंत व्हायचं स्वप्न होतं त्याचं .
इंजिनिअर होऊनही तू ऑल इंडिया अॅडमिनिस्ट्रिटेटिव्ह एक्झामला अॅपिअर होऊ शकतोस , असं त्याला आम्ही सांगत असू पण , ते त्याला पटण्याचं काही कारणच नव्हतं .
त्यावरुन त्याला मी फारच ताड-ताड बोलत असे , ‘तुझ्यामुळे इंजिनिअरिंगची एक सीट वाया गेली , कोणाची तरी इंजिनिअर होण्याची संधी हुकली वगैरे .’
‘ जाऊ दे नं , वो बात अब छोड दे तू यार ’ , असं म्हणत माझ्या रागाकडे तो दुर्लक्ष करत असे .
एक मात्र खरं , त्याचा स्वभाव अतिशय लाघवी होता .
मित्रांना काही तरी व्हावं , आपण त्याच्या उपयोगी पडावं आणि त्यासाठी हवा तर अंगावरचा शर्ट विकण्याची वेळ यावी–इतकी टोकाची परोपकारी सदवृत्ती त्याच्यात होती पण , एकदा तो प्रसंग सरला की त्यातून तो इतका वेगळा होत असे , इतका दूर जात असे की , हाच का तो असा प्रश्न पडायचा .
आपलं भर्राटपण जपण्याचा त्याचा तेव्हाही कटाक्षाने प्रयत्न असे .
म्हणजे आम्ही , नेमाडे , जी. ए. , चि . त्र्यं . , त्र्यं . वि . वगैरे विषयी बोलायचो तर हा ग्रेसची कविता दुर्बोध कशी नाही वगैरे वाद घालायचा .
आम्ही ग्रेस , महानोर , चित्रे वाचायला घ्यायचो तर तो तत्त्वज्ञान , अध्यात्माचे सिद्धांत वगैरे वेगळी पुस्तकं वाचायचा .
बेडरुमच्या छताला पूर्ण आरसा लावणे वगैरे भन्नाट कल्पना सांगायचा .
रुमवर एखादा भिकारी आला तर आपलं – पार्टनरचं असा भेद–भाव न करता हाती येईल ते त्याला देऊन मोकळं व्हायचा .
आपण पिक्चर टाकायचा म्हटलं तो नाही म्हणायचा , वाद घालायचा आणि प्रवचनाला जाऊन बसायचा . खाणं , पिणं , उठणं , जागणं , शिकणं यातही असंच बेभान वागणं .
त्याचं असं वागणं मला अॅबनॉर्मल वाटायचं .
ते मी बोलून दाखवायचो तरी प्रत्येक निर्णय तो मला सांगून घ्यायचा , प्रत्येक विरोधी कृती आधी ठरवून आणि मला सांगून करायचा .
■■■
तशातच एकदा दुसऱ्या गावी असणाऱ्या त्याच्या घरी जाणं झालं .
त्याचे वडील शासकीय सेवेत अधिकारी होते .
राहायला मोठ्ठं क्वार्टर होतं .
त्याच्या घरात पाय टाकला आणि विलक्षण सात्विक वाटलं .
गावाकडे मंदिराच्या पायऱ्यावर बसून अंधाराच्या कवेत जाणाऱ्या नदीकडे बघत असताना अचानक कोणी देवळातही सांजवात पेटवावी आणि गाभारा उजळून जावा , तसं वाटलं .
त्याची आई समोर आली तेव्हा तर सोज्वळता प्रकटली असंच वाटलं ; माझ्याकडून अगदी नकळत पटकन उठून त्याच्या आईच्या पाया पडणं झालं .
या पार्श्चभूमीवर देवेंद्रकडे पाहिलं तर तो नारायण धारपांच्या कथांमधला अमंगल पुरुष वाटला आणि आणखी परका भासू लागला .
मैत्रीच्या आणखी पलीकडच्या रिंगणाच्या टोकाकडे गेला .
■■■
इंजिनिअरिंगमधील पदवी मिळाल्यावर तो शासकीय सेवेत जॉईन झाला .
त्याचा शहरातला मुक्काम हलला .
एकमेकांच्या वार्ता हस्ते – परहस्ते कळण्याच्या आणि अपघातानेच भेटी होण्याचा आमच्याही आयुष्यातला कालखंड सुरु झाला .
तो विदर्भात कोठे तरी स्थिरावला .
विधिमंडळाच्या हिवाळी अधिवेशनानिमित्त दरवर्षी नागपूरला यायचा तेव्हा आवर्जून भेटायचा .
प्रगती पुस्तक सादर केल्यासारखा वर्षभरातल्या कामगिरीचा लेखा – जोखा सादर करायचा .
त्यात वर्षभराची कमाई किती झाली याचा भरपूर तपशील असायचा .
त्यासाठी कराव्या लागलेल्या लबाडीच्या कथा असायच्या .
मला त्यात काहीच रस नसायचा पण , त्याच्यातला सादरीकरणाचा भक्ती भाव ऊतू जात असे .
हळूहळू त्याचे राहणीमान बदलले साधी शर्ट -पॅन्ट ते सफारी आणि मग ब्रॅण्डेड सफारी असा वेष बदल झाला .
शासकीय जीपऐवजी आधी सेकंड हँड अॅम्बेसडर कार आली .
ती जाऊन झेन , एस्टिम आली .
पूर्वी तो एकटा येत असे आता त्याच्याभोवती गोतावळा दिसू लागला .
तो मला भेटत असे तेव्हा तो गोतावळा बाहेर बसलेला असे .
‘अरे तुरे’ च्या जागी ‘साहेब’ आणि ‘साहेब’ जागी ‘सर’ तोंडी आले .
साधा चहा घ्यायचा तरी तारांकित हॉटेलच्या दिशेने पावले वळू लागली .
कालांतराने गोतावळा रेस्ट–हाऊसला आणि हा हॉटैलमध्ये मुक्कामाला असे घडू लागले .
मुंबईच्या चकरातून रेल्वे बाद झाली .
आय सी , जेट सोबतच मॉर्निंग फ्लॉईट , कनेक्टिंग फ्लाईट असे शब्द त्याच्या बोलण्यातून सफाईदारपणे डोकावू लागले .
दरम्यान , माझीही बदली मुंबईला झाली .
आमच्या क्वचित होणाऱ्याही गाठी – भेटी थांबल्या .
त्यामुळे अर्थातच कोणाचंच काही बिघडलं नाही ; बिघडण्याचं काही कारणच नव्हतं .
■■■
अशीच काही वर्षे गेली .
नागपूरचा एक सख्खा मित्र भेटायला आला .
त्याचं मंत्रालयात काम होतं .
मलाही जायचं होतंच तिकडे .
गप्पांच्या ओघात देवेंद्रचा विषय निघाला .
– तुला माहिती नाही ?
– तो मंत्र्याच्या स्टाफवर आहे ?
– कोण मंत्री ?
– त्याने नाव सांगितले .
– खरं तर , अशातच संबंधित मंत्र्याकडे अगदी ठरवून ३/४ वेळा जाऊन आलो होतो पण , हा दिसला नव्हता .
त्याची भेट न होणं निव्वळ योगायोग नव्हता , असं ठामपणे म्हटलं पण , बोललो मात्र नाही .
विनाकारण या मित्राला वाईट वाटलं असतं .
नंतर आम्ही त्या मंत्र्याकडे गेलो मात्र , देवेंद्र तेथे नव्हता .
स्टाफवरचे बहुतेक सगळे परिचित पण , जवळीक सुरेश नावच्या पी .ए .शी होती . .
मी येऊन गेल्याचा निरोप सुरेशकडे ठेवताना देवेंद्रशी असलेली जुनी ओळख सांगितली .
‘-कमाल आहे‘ सुरेश पुढे म्हणाला ,’साहेब कधी बोलले नाहीत , उलट तुम्ही यायचे असले की बंगल्यावर निघून जातात काही तरी काम काढून .’
म्हणजे देवेन्द्रची आजचीही अनुपस्थिती हा योगायोग नव्हता तर .
मी काय समजायचे ते समजलो .
सकाळी मंत्रालयात फेरफटका मारुन अधिकाऱ्यांना भेटण्याचा दिनक्रम तेव्हा माझा होता .
एक तर , सकाळी मंत्रालयात तेव्हा लोकांना प्रवेश नव्हता , दुपारी २ नंतर होता शिवाय मंत्रीही आरामात साडेबारा – एकनंतर त्या काळात येत .
त्यामुळे सकाळी अधिकारी आरामात भेटत ; चांगल्या बातम्या मिळत .
एक दिवस आम्ही सहाव्या मजल्यावर अचानक अमोरा-समोर आलो !
टाळावे म्हटले तरी टाळता येणार नाही , असे सामोरे .
काही कळायच्या आतच हातातल्या फाईल्स सहकाऱ्याकडे सोपवत देवेंद्रने मिठी मारली .
त्या मिठीत इतकी आत्मीयता होती की , मधली वर्ष भराभरा उडून गेली .
■■■
आमच्या भेटी पुन्हा सुरु झाल्या .
उंची बार , महागडी हॉटेल्स अशा ठिकाणी आम्ही भेटू लागलो .
गळ्यात सोन्याची जाड साखळी , मनगटावर ब्रेसलेट , दहाही बोटात अंगठ्या , हातत दोन महागडे सेलफोन असा बदल त्याच्यात दिसू लागला .
( माझ्या बेगमाला त्याची आधी कल्पना देऊन ) त्याच्यासोबत एकदा डान्सिंग फ्लोअरलाही गेलो .
‘दादा आया’ म्हणत मुली त्याला झोंबल्या .
त्याच्या प्रचंड ओळखीची व्यापकता सतत सगळीकडे जाणवायची .
सगळ्या ठिकाणी मोठी टीप तो देत असे .
हे सगळे मंत्र्याचा पीएस असण्याचे प्रिव्हिलेजेस होते .
हे मला कळत होते .
त्याला सावध करण्याचा प्रयत्न केला पण , तो ऐकून घेण्याच्याही मन:स्थितीत नव्हता .
माझे मित्र असलेल्या एक्साईज आणि पोलीस अधिकाऱ्यांनी देवेंद्रसोबत न राहण्याचा सल्ला दिला .
त्याची डान्सिंग फ्लोअरची दौलतजादा करण्याची तऱ्हा सांगितली , पिण्याचे आणि पिण्यानंतरचे किस्से सांगितले .
चोहोबाजूंनी रोरांवत येणाऱ्या पैशानी आणि त्यातून येणाऱ्या सवयींनी देवेंद्र नावाचे झाड चैन बनले होते आणि बहरले होते .
माझी औरंगाबादला आणि पुढे नागपूरला बदली झाली .
आमच्या भेटी पुन्हा टोकाच्या कमी झाल्या .
■■■
ज्या मंत्र्याकडे होता त्याचे मंत्रीपद गेले आणि देवेंद्रची बदली झाली .
त्याचे मन त्या बदलीच्या पदावर रमले नाही .
कोणा-कोणा मंत्र्याकडे जाण्यासाठी हातपाय मारत राहिला आणि…थकला .
महीने सरले , वर्ष उलटली आणि आलेल्या पैशाचा बहर पाहता पाहता ओसरला .
तो बहर ओसरल्यावर घाम गाळून जे मिळवलं होतं तेही गेलं .
देवेंद्रचा संसार पत्नीच्या कुबड्यावर काही काळ चालला पण अखेर कंटाळून तीही मुलांना घेऊन माहेरी परतली .
एकेका दिवसाने तो भणंग होत गेला .
आम्ही जुने मित्र भेटलो तर , जमेल तसं देवेंद्रला सावण्याचा प्रयत्न केला पण , ते सावरणं खूपच खोटं होतं .
शाळेत एक कथा होती तिचा आशय असा – लबाडी ही तोकड्या चादरीसारखी असते .
डोक्यावरुन घेतली की पाय उघडे पडतात आणि पायावरुन घेतली की , डोकं उघडं पडतं .
लवकर श्रीमंत होण्याच्या घाईसाठी देवेंद्रने निवडलेला मार्ग अशा लबाडीसारखा होता .
म्हणूनच आमचं मैत्र फुललं नाही , ओळख झाल्यापासून जणू मैत्रक्षय झाला होता .
कार्यक्रमाच्या निमित्ताने त्याचे आईवडील राहात त्या क्वार्टरसमोरुन जाण्याची संधी २/३ वेळा आली .
सांज आरतीचा तो दरवळ आसमंतात पसरल्याचा भास झाला .
देवेंद्र आठवला ; नुसताच आठवला , त्याचा चेहेरा आठवला नाही आणि मैत्रीचा गंधही दरवळला नाही…
© या मजकुराचे सर्वाधिकार सुरक्षित आहेत
–प्रवीण बर्दापूरकर
( १८ जानेवारी २०२० )
Cellphone +919822055799
www.praveenbardapurkar.com / praveen.bardapurkar@gmail.com
